Prawo dotyczące wolontariatu

Czas pracy wolontariusza

Umowa jaka wiąże wolontariusza z korzystającym jest umową cywilnoprawną. Powszechnie używane określenia: umowa o wolontariat, porozumienie wolontariackie, umowa wolontariacka, sprowadzają się do tego samego: umowy cywilnoprawnej.

Wolontariusze nie są pracownikami, gdyż podstawą świadczonej przez nich pomocy nie jest ani umowa o pracę, ani żadna z pozostałych umów określonych w Kodeksie pracy. Między korzystającym a wolontariuszem nie nawiązuje się stosunek pracy, ponieważ łącząca strony relacja jest nieodpłatna, zaś zatrudnianie za wynagrodzeniem jest jednym z koniecznych elementów dla powstania stosunku pracy (art. 22 Kodeksu pracy).

Skoro tak, to rozwiązania i regulacje prawne zawarte w Kodeksie Pracy nie mają zastosowania do wolontariatu.
Aktywność wolontariuszy reguluje „Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie” z 24 kwietnia 2003 r. Dokument ten nie określa norm wymiaru czasu dla działalności wolontariusza, zarówno w wymiarze dziennym, tygodniowym, miesięcznym czy rocznym. Stanowi jedynie, że świadczenia wolontariuszy są wykonywane w zakresie, w sposób i w czasie określonych w porozumieniu z korzystającym (art. 44 ust. 1 ww. ustawy).

Jak zatem zdefiniować: ile godzin dziennie wolontariusz może świadczyć pomoc? Jednoznacznej odpowiedzi w tym zakresie nie ma. Są za to dobre praktyki, którymi warto się inspirować i zdrowy rozsądek korzystającego.

W ocenie autora rozsądnym rozwiązaniem jest posiłkowanie się jednak przepisami prawa pracy w zakresie czasu wykonywania świadczeń przez wolontariusza. Przepisy te można znaleźć przede wszystkim Kodeksie Pracy: w Dziale Szóstym Czas pracy i Dziale Dziewiątym Zatrudnianie młodocianych Kodeksu pracy.

Angażując osobę pełnoletnią, oraz młodocianego powyżej 16 roku życia do wolontariatu, ich dobowy czas pracy nie powinien przekraczać 8 godzin. Gdzie to jest zapisane? Nie ma takiego przepisu, który to nakazuje! To raczej szacunek dla wolontariusza, uczciwe podejście do współpracy z nim, a nie wynik zapisu ustawowego.

W przypadku angażowania młodocianych do 16 roku życia zasadę tą ograniczyć warto do 6 godzin dziennie. I znowu nie wynika to ze szczegółowych przepisów dotyczących wolontariatu. Jest to „propozycja” zaczerpnięta z przepisów regulujących zasady pracy (nie wolontariatu!) osób młodocianych. Takie rozwiązanie traktować należy jako dobrą praktykę dla wolontariatu. Do zawarcia umowy cywilnoprawnej z młodocianym, będzie potrzebna zgoda przedstawiciela ustawowego, czyli zazwyczaj rodziców.

Oczywiście nikt nie zarzuci organizatorom wolontariatu „łamania prawa” jeśli limity te będą inne, gdyż po prostu nie ma regulacji prawnych w tym zakresie. Powyższe wyjaśnienie jest rozwiązaniem, które ma na celu zdroworozsądkowe i uczciwe podejście do wolontariatu oraz współpracy z wolontariuszami. Jeśli jednak korzystający i wolontariusz umówią się inaczej i obie strony na to przystaną – wasze prawo!

Powyższe wyjaśnienie dotyczy próby zwrócenia uwagi na zdefiniowanie górnego limitu godzin świadczeń wolontariusza. Każdy z wolontariuszy ma oczywiście prawo do zaoferowania takiego pensum godzin na jakie go stać. Często są to 2-3 godzinny dziennie i to nie codziennie. Trzeba to uszanować i nie wywierać presji na wolontariusza aby czas ten zwielokrotnił. Jeśli chcemy z wolontariuszem współpracować i wymiar czasu jaki nam proponuje nam odpowiada, to współpracę należy podjąć.

Chcąc pójść krok dalej w trosce o wzorowe relacje z wolontariuszem, warto pamiętać, że są jeszcze dodatkowe regulacje dotyczące wymiaru czasu pracy osób młodocianych (ale znowu – pracy, a nie wolontariatu!) i te również warto praktykować we współpracy z młodocianymi wolontariuszami.

• Tygodniowy wymiar czasu pracy młodocianego w okresie odbywania zajęć szkolnych nie może przekraczać 12 godzin. W dniu uczestniczenia w zajęciach szkolnych wymiar czasu pracy młodocianego nie może przekraczać 2 godzin.
• Wymiar czasu pracy młodocianego w okresie ferii szkolnych nie może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin w tygodniu. Dobowy wymiar czasu pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może jednak przekraczać 6 godzin.

Często przed dylematem maksymalnej liczby godzin pracy w wolontariacie stają organizatorzy wolontariatu, którzy sami pełnią funkcję wolontariuszy w czasie przygotowywanych imprez, zawodów, uroczystości. Tu decyzję ile czasu chce poświęcić na wolontariat podejmuje w swoim imieniu zainteresowana osoba – działacz, prezes, koordynator. Na porządku dziennym są sytuacje, że osoby te są bardzo zaangażowane w swoją prace społeczną, zależy im na jakości organizowanego przedsięwzięcia, poświęcają więc mu tyle czasu ile tego wymaga sytuacja. Czy jest to zgodne z prawem, jeśli czas ten wynosi często 12 – 14 godzin na dobę przez kilka dni przed ważnym wydarzeniem? A co w sytuacji kiedy osoby takie uczestniczą np. w turnusach osób z niepełnosprawnościami, gdzie ich „służba” trwa cała dobę, bo są na każde zawołanie i w każdej chwili kiedy sytuacja tego wymaga?

Bez obaw, jak wskazałem wyżej, nikt w takiej sytuacji nie zarzuci „łamania prawa” – jego po prostu nie ma w tym zakresie. Jeśli osoba (działacz / wolontariusz) chce i może tyle czasu poświęcić – może to zrobić. Jest to jej suwerenna decyzja. Jeśli zaś oczekiwalibyśmy tego od wolontariusza – należy go o to zapytać, a w sytuacji kiedy nie wyrazi na to zgody decyzję uszanować.

Dariusz Pietrowski
Centrum Wolontariatu w Warszawie

Konsultacja prawna:
mec. Piotr Komosa
Komosa, Imiełowski Kancelaria Radcy Prawnego i Adwokata Spółka Partnerska
ul. Żurawia 22
00-515 Warszawa